Kwaliteit

Veranderen en leren gaan hand in hand. Veranderen betekent immers dat we ons (bijna altijd) op onvertrouwd terrein begeven, dat we dingen anders gaan doen en andere dingen gaan doen die voorziene en onvoorziene effecten ressorteren. Mits de nodige ruimte voor reflectie (denk aan het model van David Kolb, GROW, PCDA, STEP, de 4D’s van Appreciative Inquiry …) leiden deze gevolgen tot nieuwe inzichten en bijsturing in de te varen koers. Daar waar verandering goed wil lopen gaan werken en leren samen.

De moderne professional, de mens in de hoofdstroom, lijkt ingedommeld in de jachtigheid van zijn geïnstitutionaliseerd bestaan. Hij is… bezig. Bezig met de job, bezig met de loopbaan. Uitdagende bezigheid. Stresserende bezigheid. Saaie bezigheid. Bezigheid. En organisaties houden hen bezig.

Aan de oever
Maar daar komt wel eens verandering in. Veel mensen steken vroeg of laat de straat van hun eigen leven over, soms door tegenslag, soms na moedige overweging. Maar dat laatste gebeurt helaas niet zo dikwijls. De succesvolle professional zit stevig in het zadel omdat hij nu eenmaal een erg intelligente overlever is (geworden). Hij is de betere zwemmer in de hoofdstroom: hij spreekt vlot, denkt snel, weet veel, beslist doortastend en kan zijn geweten indien nodig het zwijgen opleggen. Hij heeft geleerd om levenskwaliteit te definiëren in termen van succes en om vervolgens succesvol te zijn, het spel te spelen, kansen af te dwingen en te benutten. Het is niet gemakkelijk om het spel waarin je goed bent geworden, in vraag te stellen. Het is niet gemakkelijk om eerlijk en open te kijken naar wat er zich afspeelt op plaatsen waar er leven en levendigheid, heelheid en heilzaamheid is. Wat kan er nu verkeerd zijn aan een normaal en succesvol leven leiden?

We leven in jachtige tijden. Er is te veel informatie en te weinig eenduidigheid. Er is te veel te doen en te weinig tijd. Te veel keuze en te weinig middelen. Te veel verandering en te weinig zekerheid. Te veel verwachtingen en te weinig capaciteit. Te veel perfectionisme en te weinig mildheid. Maar al de hierdoor gecreëerde stress is op zich geen probleem, integendeel, zolang er ook tijd is voor herstel. De afwisseling tussen stress en herstel versterkt lichaam en geest. Herstel laat ons toe om te leren uit ervaringen die ons organisme op de proef stellen. Op die manier kunnen we als mens blijven groeien. In deze tekst verkennen we kort vier verschillende invullingen van herstel. Door dit onderscheid te maken kan je nagaan in welke mate deze vier vormen in jouw leven in balans zijn.

Elitarisme is een van de tienduizend dimensies waarop we verschil tussen mensen kunnen benoemen. Toch lijkt het een belangrijk onderscheid met verregaande implicaties voor hoe het er in deze wereld aan toe gaat. Want net nu we ons in West-Europa gezapig geparkeerd hadden in een postideologisch tijdperk en er ons enkel nog restte om onze individuele welvaart en geluk te finetunen, groeit er opnieuw een collectieve onvrede en onzekerheid. Wat heeft de elite daarmee te maken? Hoe kunnen we ons tot haar verhouden? Hoe werkt het elitarisme als dynamiek?  En hoe kunnen we er responsief mee omgaan?

Dat auteurs erin slagen om met hun scheldproza de aandacht van de media te trekken, doet me het onderscheid tussen vullende en vervullende kunst (dat ik eerder beschreef in Dansen met de wereld) onder het stof vandaan halen. Dit onderscheid, hieronder toelicht, zie ik voor alle duidelijkheid niet als absoluut: elk kunstwerk bevat een mate van vulling resp. vervulling. Bovendien heeft deze kwalificatie drie componenten: het zegt iets over de mens die oordeel; het zegt iets over het kunstwerk zelf; het zegt iets over de intenties van de kunstenaar, én het zegt bovenal iets over de manier waarop mens en werk zich tot elkaar verhouden. Voor het gemak beschrijf ik het onderscheid vanuit de tweede positie: als kenmerkt van het kunstwerk zelf. Laten we met vullende kunst beginnen.

Er is alsmaar meer te doen over zelfzorg. Die opmars weerspiegelt de malaise waarin we ons collectief lijken te bevinden. Op de een of andere manier lijken we tegen de limieten aan te schuren van waartoe we in staat zijn: meer dan ooit in de geschiedenis voelen we ons opgejaagd, vervreemd, angstig, depressief, gefrustreerd, opgebrand, ... En dit in onze – weliswaar kleine – wereld van ongezien comfort, luxe en vrije tijd. Zelfzorg: erg belangrijk! Hoe kan je voor een ander zorgen als je jezelf verwaarloost? Hoe kan je in wat je doet waarde toevoegen als je voorbij gaat aan “jezelf als hefboom”? Uiteindelijk zijn we ons eigen belangrijkste instrument: onze kunde, onze kunst, onze gedrag, ons humeur, onze inschattingen, onze keuzes, … Maar we kunnen ons vanuit ons gebrek aan welbevinden ook gaan wentelen in zelfzorg. Met als gevolg dat het “ik” als een lus gevangen blijft in zichzelf, en de uitweg richting welzijn afgesloten blijft. Op die manier wordt zelfzorg deel van het probleem. Dus wat is dan goeie zelfzorg? Zelfzorg die ons aanwezig, gezond, krachtig in de wereld zet. Ik stel hieronder zeven benaderingen van zelfzorg voor – die elkaar deels overlappen.

Imagine: a third space, a “space between” the one and the other. Imagine: a tranquil interruption, a place where we can come to our senses, a nowhere land between all the other ‘lands’ pervaded by expectations and obligations, a place in which our identity can mature beyond the forces of conformity and compliance, a point of integrating one’s self in a multiple world, a place where we can be ‘nobody’ and therefore find ourselves, where we dis-cover ourselves as we encounter the other, a group of people with no common history, making history together by giving existence to what is alive.

“De intuïtieve geest is een godsgeschenk, en het rationele verstand een trouwe dienaar. We hebben een maatschappij die de dienaar vereert en het geschenk is vergeten…” (Albert Einstein) Wat willen we geschenk laten zijn in deze wereld? En wat dienaar?

"Zelfwaarde is het monster onder het bed van elk mens", schrijft Anke Wauters. Het monster alsmaar blijven voeden, helpt niet. Het negeren evenmin.  Wat dan wel?  Hoe kunnen we onze zelfwaarde wat minder monsterachtig maken? Enige overpeinzing brengt me bij het belang van waardigheid.

In Ontdek Jezelf beschrijf ik de mens aan de hand van een vier op elkaar inwerkende dynamieken of onderstromen. Vanuit elke dynamiek ontstaat er een ander soort denken.

Belgium, 4th of March 2013

Dear Social Constructionism,

In some way I left you some 10 years ago. Silently in the night, no farewell party. Not even intentionally; it simply happened. From that point I’ve explored the integral approach of this other Ken (Wilber) and from there I travelled on to the expanded fields of this other “ism”: Buddhism. But let me first remind you how we met. In the 90’s I was a psychology student reading Friedrich Nietzsche and I felt alienated from most of the teachings of most psychology professors. And then, in my third year, I met professor Rene Bouwen. What he taught sounded like music in my ears. I felt a big relief: there is an intellectual community out there that proclaimed my intuitions back then.

Wat wens ik mijn kinderen toe? Wat wens ik kinderen toe? Dat ze door het leven mogen fladderen, vol vreugde en energie, en daarbij wat goeds teweegbrengen. Hoe eenvoudig deze wensen ook zijn, er wacht voor hen een uitdagend parcours. Want soms lijkt het wel dat de samenleving iets anders voor hen in petto heeft. En het heeft iets met materialisme te maken.

In “brief aan het andere kind” beschreef ik drie maatschappelijk relevante manieren om verschil te duiden. Er is verschil zat, maar hoe kunnen we ook effectief een verschil maken, iets teweeg brengen dat ertoe doet, dat van de wereld een beetje betere plek maakt? Hoe kunnen we onze verantwoordelijkheid opnemen, waarvan Emanuel Levinas zei dat ze ons brengt tot het ‘strenge geluk’? Deze vraag staat centraal in dit stuk. Tot slot stip ik heel kort aan welke innerlijke ecologie (of psychische hygiëne als je wil) ervoor kan zorgen dat ons “willen helpen” er ook daadwerkelijk werkt.

Een klein meisje zei: “Mama en papa en mijn broer zijn hetzelfde. Ik ben anders.” Laat ik me hier richten tot het andere kind, daar ginds of helemaal hier in jezelf. Om het in hedendaagse termen concreet te maken: tot het hoogbegaafde én hoogsensitieve kind met ADHD dat – je raadt het al – ook binnen het autisme spectrum valt. Dit is een brief aan het andere kind dat volwassen werd en terugblikt op zijn jeugd. Dit is ook een brief aan zijn ouders en leerkrachten die hinder ondervonden, en aan de neuropsychiater en de orthopedagoog die vakkundig de afwijking vaststelden en remedies voorschreven. Maar ik richt me vooral ook tot ieder die geboeid is door de vraag hoe we omgaan met verschil.

2007. Op en vooral rond een conferentie leer ik Rombout van den Nieuwenhof kennen. Mijmerend lopen we door de straten van Istanbul. We hebben het over coaching, leiderschap, psychotherapie. Hij heeft een mooie titel en vraagt of ik wil mee denken en schrijven. De tekst verscheen in het emeritaatsboek van René Bouwen. Het werd een pamflet, een kritiek op de toenemende tendens van instrumentalisering van leerprocessen in training, coaching & psychotherapie. Maar meer dan een kritiek dragen we ook een alternatief aan: Didactiek van de Liefde.

Geschreven in de periode na het lezen van ‘Zen en de kunst van het motoronderhoud’ van Robert Pirsig. Zo rond 2003, schat ik. In het programma Relatie- en Communicatiewetenschappen (UHasselt) onderzocht ik in die periode samen met de studenten wat het leven kwaliteit geeft. Het vak noemde dan ook toepasselijk “Levenskwaliteit”. (De laatste jaren heb ik die draad weer opgepikt.) We bekeken deze vraag enerzijds vanuit een ontwikkelingsperspectief en anderzijds vanuit een non-duaal perspectief, waaraan onderstaande woorden uitdrukking pogen te geven.

Stel: je staat in het onderwijs en je wil wat! Wat zou dat dan mogen zijn? Heel algemeen gesteld is mijn antwoord: leerlingen en studenten helpen om in een open onderzoek te stappen over (1) wat het geval is, en (2) wat nastrevenswaardig is. Leraren en docenten stellen zich in dat geval op als "zoekers" en "denkers" (eerder dan “weters” en "oordelaars" met "kant en klaar” cursussen en handboeken op het schap). Wat impliceert dit zoal?