Het lieve monstertje dat zelfwaarde heet

"Zelfwaarde is het monster onder het bed van elk mens", schrijft Anke Wauters. Hoe kunnen we onze zelfwaarde wat minder monsterachtig maken? Enige overpeinzing brengt me bij het belang van waardigheid.

“Zelfwaarde is het monster onder het bed van elke mens”, schrijft Anke Wauters in Weekend Knack (35/2016), auteur van “Dik. Lelijk. Wijf.” Ikzelf ben een man, geen wijf, en dus is de sociale impact van “lelijk” en “dik” heel wat minder. Maar ik ben zelfs niet dik, en ook niet uitgesproken lelijk in de ogen van de meesten, neem ik aan. Ik heb dus misschien makkelijk praten allicht. Dat onze zelfwaarde monsterachtig zou zijn, vond ik bij een eerste overweging dan ook zwaar geformuleerd, want zelfwaarde kan ook iets mooi zijn, leek het. Beetje fier zijn op jezelf op niet-arrogante wijze, maakt mensen charmant. Toch!?

Maar Anke Wauters maakt en heeft een enorm punt: overal zie ik mensen hun leven leiden in functie van hun zelfwaarde. Ieder lijkt er zo zijn eigen strategie voor te hebben uitgebouwd: de (elitaire) clique waartoe ze behoren, de grootte van het huis of het merk van de wagen, het diploma, het aantal volgers op Twitter, het atletische lijf, encyclopedische kennis (voor de quizzer), het aantal “veroveringen” (voor de casanova’s), de prestaties van de kinderen, de stoere verhalen, de mate waarin we worden geprezen … Zelfwaarde laat de carrousel van het leven draaien.

Menselijk interactie is een handel in zelfwaarde: soms winnen we, soms komen we bedrogen uit. Denk aan hoe mensen anderen een compliment te geven alvorens hen een gunst te vragen. Denk aan het mooie en het net iets minder mooie meisje die vriendinnen zijn en samen door de winkelwandelstraten kuieren. Het minder mooie meisje haalt haar zelfwaarde door in de nabijheid van haar mooiere vriendin te mogen vertoeven. Het mooiere meisje doordat zij met alle aandacht van voorbijgangers gaat lopen. Denk aan hoe we vooral fan zijn van de nationale voetbalploeg als ze goed spelen en winnen: wie wil er zich identificeren met klungelende, overbetaalde, grote jongetjes? Denk aan de terrorist die zichzelf opblaast en zo zijn leven op de valreep iets heeft kunnen laten betekenen. Denk aan de mens die over alles een mening heeft. Denk aan mezelf die net een boek geschreven, waarop ik her en der positieve reacties krijg. Mijn monster is dus voldoende verzadigd, voor het moment, voor dit tijdelijk tijdje.

De carrousel draait en draait. En draait door: de meritocratisering van de samenleving overvoedt het monster van de zelfwaarde; zet het op steroïden. Perfectie op alle vlak is de norm: job, huis en tuin, gezin en hobby. Maar dit is niet mogelijk en dus moeten we compenseren: als we “lelijk” en “vet” zijn, dan misschien toch best briljant op professioneel terrein. … En als de carrousel even stilvalt, voelen we misschien hoe leeg het leven is geworden. We leven “aan de buitenkant”, vanuit de percepties van anderen, reëel of ingebeeld, en vanbinnen is het hol. Ik zie die leegte her en der rondom me. Het vervreemdt me, want er vindt dan in de uitwisseling van woorden en gebaren geen ontmoeting plaats. De lege mens is onbereikbaar. Het beangstigt me ook, want het gaat hier over de verloren, radeloze mens en vanuit wanhoop zijn mensen tot veel in staat. Dat begint bij vervreemding en eindigt in extremisme. Zolang het monster van de zelfwaarde wordt gevoed, draait de carrousel verder, op volle toeren of lekker gezapig. Maar als het monster bruusk op een stevig dieet wordt gezet, zal het daarin niet berusten en wild om zich heen slaan. Het monster voeden is geen duurzame oplossing… en het negeren evenmin.

Hoe geraken we hier dan uit? Ziehier een antwoord dat alvast in mijn leven alsook dat van vele anderen nuttig is gebleken: in plaats van het monster van zelfwaarde te voeden met overactiviteit en overconsumptie, zouden we met dat behoeftige wezen in onszelf best eens kennismaken. Niet kil en formeel, maar warm en gemoedelijk. Dat is een oefening in jezelf ontdekken - een proces dat ik recent wat uitschreef (Ontdek Jezelf - Witsand). Het is ook een oefening in liefhebben. Wat liefhebben? Onszelf met al ons hebben en houden, inclusief onze zogenaamde imperfecties, en daarachter het lieve monstertje dat zelfwaarde heet. Als we het omarmen, zal het minder hongerig en vraatzuchtig zijn en minder afhankelijk van omstandigheden, en meer tevreden en gelijkmoedig. En misschien ontdekken we dan dat er het zelfs een kracht vanuit gaat die behulpzaam kan zijn (Tsultrim Allione).

De mens die liefheeft, hoeft niet perfect zijn, niet van zichzelf, maar ook minder van anderen. De mens die lief heeft, wordt makkelijker bemind. De mens die per se bemind wil worden in zijn niet aflatende zoektocht naar zelfwaarde, net niet… Er komt een ouderwets woord in me op: waardigheid. Kunnen we onze waardigheid misschien terug van de zolder halen? Een van mijn grootmoeders vond dat haar leven verre van perfect was geweest, maar ze droeg dit met waardigheid – althans in de ogen van de kleinzoon die dit nu schrijft. Waardigheid is betekenisloos zonder ons falen, zonder de deuken in onze zelfwaarde. Kunnen we het monster in de ogen kijken, zoals Anke Wauters doet? Kunnen we het waardig bestaansrecht geven? Het beste wat een monster kan overkomen.